⠀
حجاز سرزمین منارههاست. سرزمین حجتهای بیّن الهی.
و شاید از همین روست که زینت مساجد حجاز مناره است... .
بهامید روزی که سفرنامه بیتالمقدس را بنگارم!
ادامه...
245. مناره عید
«بسم الله الرحمن الرحیم»
- الو... الو...صدا می‌آید؟!کجا بیایم... آهان... خب، باشه، ممنون.
خسته، بهتر است بگویم جنازه. دیگر رمقی برایم باقی نمانده که بخواهم به چادر برسم. نزدیک شش ساعت پیادهروی بدون برنامه‌ریزی، مجالی باقی‌نمی گارد. تا ورودی مشعر خوب بود، همه میرفتند، سریع و آرام، کند و تند، راه باز و عریض بود؛ اما از وقتی تابلوی «بدایه المزدلفه» را دیدم، اوضاع تغییر کرد. یعنی خداوندا روز قیامت هم اینقدر شلوغ است؟!
در اعمال آمده‌است: وقوف در مشعر، از ابتدای طلوع‌فجر است تا طلوع‌آفتاب.
برادر من!
فقط فرضکنید یک بزرگراه با هشت باند که جمعیتی با کمی متراکم بهصورت روان، در آن در حال حرکتاند. جمعیتی که نه سرش معلوم است و نه انتهایش.
دفعتاً آن 8 باند، تبدیل به یک‌باند شود. تصور کنید، همین تصور کافی است که یکبار بتوانید در همین دنیا تمثّل فشار قبر را حس کنید. اصلاً جای نفس کشیدن نبود، چه برسد به تکان خوردن. حقیقاً اینجا همان آیه «انما المومنون اخوه» مصداق پیدا میکند؛ که اگر نبود پس چگونه این همه زن ومرد به هم میچسبند و عین خیالشان هم نیست. از آن وقت به بعد، دیگر هر جا میرسم که کمی شلوغ است، ـ بهتر است بگویم خلوت نیست ـ و صدای همه درآمده که «وای مُردم از گرما، برو آنطرف تر، خفه شدم» نه تنها خفه نمیشوم، بلکه خدا را شاکرم که شلوغ نیست. شلوغ اگر ابتدای مشعر باشد، اینجا خلوت است، خیلی خلوت.
*
حالا بعد از کلی گشتن، فهمیدهام راه را اشتباه آمدم. پاهایم ذق ذق میکند. از «بدایه المنی» کفشهایم را درآوردهام. پایم را زده بود. بندهخدا، مامان. خیلی التماس کردند که بپوشمش. قبول نکردم. از اول هم بحثمان شد سر پوشیدن کفش یا صندل. اصرار مامان بود که کفش بپوشم. اگر مامان نبود، سنگ صبوری نداشتم که بخواهم سرش غر بزنم. به چادر که میرسم، میبینم ای دل غافل، اینقدر همه زیراندازها را باز، باز انداختند که دیگر جایی برای خوابیدن هم ندارم.
*
از اول قرار کاروان این بود که از عرفات تا منی پیاده ببرند. از ایران هم کلی سفارش کردند که مبادا با اتوبوس بروید. جز دود چیزی نصیبتان نمیشود. غروب عرفات که میشود، بعد از نماز مغرب، - حاج آقا قدسیان می‌گوید: «هیچکس پیاده نمیرود؛ حتی خودم.همه با اتوبوس.!»
- حاج آقا، قول! قرار؟!
- آقایون صبح پیاده آمدهاند، خستهاند.
- به همین سادگی؟!
معمولاً کاروانها، یک جوری میآیند که روز هشتم ذی الحجه(ترویه) عرفات باشند، اما امسال بارانی گرفت که همه جا راخیس کرد، خیس که دقیقه اولش بود؛ عرفات سیل آمد. به همین‌دلیل، حرکت از بعد از نماز مغرب و عشاء به 2 نیمه‌شب رسید تا چادرها آماده شوند. نتیجهاش برخورد با ترافیک مسیرِ عرفات بود. بعد از نماز صبح که بین راه خواندیم، آقایان بقیه راه را پیاده‌آمدند؛ هر چند بخاطر شلوغی مسیر، در عرفات، همه با هم رسیدیم.
کم کم داغ کردم. می‌دانستم مُحرِم، نباید جدل کند. جدل نکردم اما ناراحت شدم؛ بعد از اینکه شنیدم خود روحانی کاروان و یکسری دیگر پیاده، به سمت عرفات راه افتادند. شما قضاوت کنید، نمیشود دروغ؟!
بالاخره بعد از 2 ساعت کلنجار رفتن، 2 نفر دیگر به هوای ما راه افتادند. 4 تا خانم به طرف منی راه‌افتادیم.
*
منی ـ روز دهم ـ ساعت؟
« بلندشو! نمازت قضا میشه‌ها. خیلی وقته اذانو گفتن» صدای زهرا، هم اتاقیم است. اینجا، من؟! بعد از کلی فکر کردن یادم آمد که دیشب همان جا روی زیرانداز زهرا خوابم برده‌است. از شدت خستگی. نگاه میکنم میبینم هوا هنوز تاریک است. مدتی طول میکشد که بتوانم تکان بخورم. زهرا که از بیدارشدنم مطمئن میشود، میخوابد. تازه وضو گرفته‌ام که صدای اذان بلند میشود... بعد از چند دقیقه، که هوش و حواسم سر جاش می‌آید، میفهمم که اذان قبلی، برای نماز شب بود نه صبح. و تازه دارند اذان صبح می گویند؛ « زهرا جان! بلند شو نماز... تازه اذان گفتند.»
«بیانصافها فکر نکردند یه کمی جا برام بذارن.» چارهای نیست. تنها جای باقیمانده، جلوی در چادر است. کفشها را کنار میزنم که بخوابم. تازه چشمانم گرم شده که صدای مامان می‌آید:« چرا زیر پای من خوابیدی!»
اصرار فایدهای ندارد. دیگر از خستگی گریهام میگیرد.
- خب کجا بخوابم! مادر من!
مادرم از بچگی، هر وقت زیر پایش میخوابیدیم، میچرخیدند وبرعکس میشد. (هر کاری کردم، این بند را ننویسم، دیدم قضیه مجهول میماند. مادرم نه صرفاً بخاطر احترام به شخص، چون هر چه باشد احترام والدین خصوصا مادر اولی است؛ بلکه بدلیل رابطه نسبی بچههایش با پیغمبرخدا، هیچ وقت پایش را به طرف فرزندانش دراز نمیکند.) اصرار بیفایده است. حتی قانون خدا هم تبصره دارد! میروم وسط چادر زیر پای بقیه میخوابم.
فکر میکنم ساعت حدود 30/8 است که دوباره منگ خواب بلند میشوم. می خواهند سفره صبحانه را وسط چادر بیندازند. صدای معاون کاروان می‌آید که میپرسد آن چهار حاجخانمی که دیشب خودشان آمدند، سنگ زدهاند یا نه. خوب شد دیشب قبل از آمدن به چادر، سنگهایمان را زدیم. اصلش این است که باید روز زده‌شود. اما برای خانمها استثناء شده که میتوانند شب هم بزنند. همان بهتر که از تبصره خدا استفاده کردیم، وگرنه رمقی نداشتم که بخواهم امروز سنگ بزنم.
عید قربان
امروز در عربستان، عید قربان است. بساط تبریک عید، دیدهبوسی و پخش شکلات به راه است. دیگر کاری ندارم، باید صبر کنم که خبر ذبح گوسفندها را بدهند، و بعد تقصیر کنم. سابقا قربانگاه در منا بود. اما چون گوشتها حیف و میل میشد، یک قربانگاه با سردخانه و ... خارج منا ساختهشد. حالا همه نیابت دادهاند که از طرفشان گوسفندشان را بکشند. یکی از همسفران، قصاب است. توی هواپیما میگفت: «ساطورم لای حوله احرام، در چمدان است. خودم میخواهم گوسفندم را بکشم.» با همسرش آمده‌است. نمیدانم آخر سر، گوسفندش را خودش کشت یا نه!
باز هم خوابم گرفته است، اینجا هر چقدر هم که بخوابی، باز هم کمبود خواب داری. دیشب که همه از خستگی، بیهوش شده بودم؛ یکی از همسفریها با چشمان بسته، نماز شب عیدش را هم خواند؛ اللهم ارزقنا. مامان میرود غسل کند و بعد به مسجد خیف برود. شب...اشتباه شد. روز بخیر
*
«السلام علیکم و رحمه الله و برکاته»
صدای مکبر بلند میشود.
چرا همه رو به من نشستند؟ نه! مثل اینکه بنده جلوی همه خوابیدهام. ساعت نزدیک 2 است. خبر میآورند که غیر از سه، چهار نفر، بقیه میتوانند تقصیر کنند. یعنی، تمام شد. باید از احرام خارج شوم؟! به همین زودی؟ صبر میکنم مامان هم بیایند، بعد. همه به هم حاجی شدن را تبریک میگویند، یعنی خدایا میتوانم حاجی هم بمانم؟
میلم به غذا نیست. تا مسجد خیف میروم که غسل کنم. همسفریها میگویند حمامهای آنجا تمیزتر است. کسی دلش نمیآید لباس سفید احرام را کنار بگذارد؛ غسل میکنم و دوباره سفید میپوشم. برمی گردم که وسایل حمام را بگذارم و جانمازم را بردارم که با صحنه جدیدی روبرو میشوم.
آقایان دارند سر می تراشند. پر مو و خون و... .
جای ماندن نیست، جای پای خالی روی زمین نمیشود پیدا کرد. وسایلم را برمیدارم و به مسجدالخیف میروم. نمی دانم اینجا مسجد است یا خوابگاه عمومی! همه بساط برای ماندن پهن کردهاند. شبیه اعتکاف. بند رختهایشان را هم به ستونهای مسجد بستهاند. مسجدی است که اینقدر دربارهاش سفارش شدهاست که... هر چند باز هم برای خانمها میشود: رجاءً، قسمتِ اصلیِ مسجدِ قدیم، مثل همیشه مردانه است. روایت کردهاند: مستحب است خواندن 100 رکعت نماز؛ کی گفت صد رکعت را یک‌جا باید خواند؟ حاج خانم! گفتند صدرکعت کلا بخوان؛ 3 روز اینجاییم. یکی از همسفری ها یک ضرب، صد رکعت نماز را میخواند و حالش بد میشود و به چادر برمیگردد.
مفاتیح را باز میکنم. اعمال روز عید قربان:«...ششم: خواندن تکبیرات است برای کسی که درمنی باشد عقیب پانزده نماز که اولش نماز ظهر روز عید است و آخرش نماز صبح روز سیزدهم...» مثل هر سال میخواهم رد شوم که... ؟! همیشه وقتی این بند را میخواندم، عبور میکردم؛ من که در منا نیستم؛ من کجا منا کجا؟! پولم کجا بود که بروم منی، حالا شاید وقتی چهل ـ پنجاه ساله شدم بتوانم بروم. «برو خدا را شکر کن که حداقل یکبار عمره رفتی و خانه خدا را ندیده این دنیا را ترک نکردی.» این احساس چهارسال پیشم بود که برای اولین بار عمره، آن هم از نوع دانشجویی مشرف‌شدم؛ که خدا پدر جد کسانی را که این عمره را گذاشتهاند، بیامرزد؛ وگرنه در این عصر گرانی و تورم و ...کی پول داشتم که 500، 600 تومان1 حداقل بدهم و عمره بروم. تمتع که هیچ.
اما... حالا، خدایا یعنی این دعا مال منم هست؟ میشود من هم انجام بدهم؟ اینجا همان منا است؟ بلورهای اشک، بی‌اجازه صورتم را خیس می‌کنند. شاید دیگر تا آخر این عمر که معلوم نیست همین فردا تمام شود یا یک قرن بعد، دیگر پایم هم به منا نرسد! خدایا، در منا بودنم، به رؤیا و خواب بیشتر شبیه است تا حقیقت و واقعیت. کی باور میکند؟ خودم، نه!
نمازهایم تمام میشود. دفترم را باز میکنم و دعا میکنم برای همه کسانی که التماس دعا گفتهاند.
گوشیام زنگ میخورد. دوستم است. حاجی شدنم را تبریک می‌گوید. میگویم دعا کن حاجی بمانم.
صدای اذان نماز مغرب، بلند میشود... .
یعنی حاجی می‌مانم؟
پ.ن:
1- این یادداشت ، سال 89، یعنی یکسال بعد از تمتع‌ام به چاپ رسید در یک ماهنامه سازمانی. پس فیمت‌ها به نسبت 11 سال پیش است.
2- این وسط چند روز را ننوشتم. هر وقت نوشتهشد، شماره منارهها مرتب میکنم.
3- یادی کنم از شهدای فاجعه منا خصوصاً استاد عزیزم شهید دکتر قرباننیا و یکی از آشنایان شهید حاج عمار میرانصاری